Τα μικρόβια της τρέλας

Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι παθογόνοι μικροοργανισμοί εμπλέκονται σε μια σειρά από σοβαρές νευροψυχολογικές ασθένειες

απο την Ελευθεροτυπία

Γράφει ο ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ

Η εκδήλωση ορισμένων χρόνιων νοητικών ασθενειών ενδέχεται να είναι το αποτέλεσμα μόλυνσης από παθογόνους μικροοργανισμούς. Πολλές πρόσφατες έρευνες φαίνεται να συσχετίζουν την εμφάνιση σοβαρών ψυχικών διαταραχών είτε με τη μόλυνση κατά την πρώιμη ηλικία από ιούς και βακτήρια είτε, εναλλακτικά, με τις ανοσοποιητικές αντιδράσεις του ίδιου του οργανισμού αμέσως μετά την εισβολή τέτοιων μολυσματικών παραγόντων.

Εδώ και πολλά χρόνια ήταν γνωστό στους γιατρούς ότι κάποια μικρόβια, όπως αυτό της σύφιλης, και βακτήρια, όπως ο στρεπτόκοκκος, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα στους ασθενείς που δεν υποβάλλονταν σε μια έγκαιρη και σωστή θεραπευτική αγωγή. Πιο πρόσφατα αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των ειδικών που υποστηρίζουν με τις έρευνές τους ότι διάφοροι μικροοργανισμοί εμπλέκονται άμεσα και ενδεχομένως ευθύνονται για την εκδήλωση κάποιων σοβαρών ψυχικών διαταραχών. Μάλιστα, ορισμένοι από αυτούς υποστηρίζουν ότι τέτοιες μικροβιακές μολύνσεις αποτελούν το πρωταρχικό -αν και όχι το αποκλειστικό- αίτιο αρκετών νευροψυχολογικών παθήσεων.

Οι μέχρι σήμερα σαφέστερες ενδείξεις αφορούν ασθένειες όπως η σχιζοφρένεια, ο αυτισμός, οι διπολικές διαταραχές, δηλαδή τα μανιοκαταθλιπτικά σύνδρομα, κ.ά. Ψυχιατρικές παθήσεις που, όπως διαπίστωσαν, προκύπτουν συχνά ύστερα από μολύνσεις από βακτήρια, ιούς ή παράσιτα που εισβάλλουν στον οργανισμό κατά την κύηση, την παιδική ηλικία ή και μετέπειτα (κατά την ωριμότητα). Ορισμένοι από αυτούς τους μολυσματικούς μικροοργανισμούς πλήττουν άμεσα τον εγκέφαλο, ενώ άλλοι ασκούν εμμέσως την καταστροφική δράση τους: με την είσοδό τους στον οργανισμό πυροδοτούν ανοσοποιητικές αντιδράσεις οι οποίες, με τη σειρά τους, ενδέχεται να επηρεάσουν τη φυσιολογική ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου, και ενίοτε καταστρέφουν (άθελά τους) πολλά εγκεφαλικά κύτταρα.

Ενα πείραμα

Ωστόσο, η υποψία ότι κάποιοι μικροοργανισμοί ίσως είναι οι βασικοί υπαίτιοι για ορισμένες παρανοϊκές συμπεριφορές δεν είναι καθόλου καινούργια. Ηδη το 1896 στο γνωστό επιστημονικό περιοδικό «Scientific American» βρίσκουμε ένα άρθρο με τίτλο «Η τρέλα οφείλεται σε κάποιο μικρόβιο;». Σε αυτό δύο γιατροί περιέγραφαν ένα ενδιαφέρον αν και υπερβολικά πρόωρο και πρωτοποριακό πείραμα: με ένεση είχαν αφαιρέσει εγκεφαλονωτιαίο υγρό από ασθενείς που έπασχαν από κάποια σοβαρή ψυχιατρική πάθηση και κατόπιν είχαν εμβολιάσει με αυτό μια ομάδα κουνελιών, τα οποία πολύ σύντομα εκδήλωσαν μια μη φυσιολογική συμπεριφορά. Γεγονός που οδήγησε τους δύο γιατρούς στο εύλογο συμπέρασμα ότι «ορισμένες μορφές τρέλας μπορεί να προκληθούν από μολυσματικούς παράγοντες παρόμοιους με εκείνους που προκαλούν τον τύφο ή τη διφθερίτιδα».

Αυτές οι πρώτες ενδείξεις σύντομα λησμονήθηκαν ή παραγνωρίστηκαν και δεν οδήγησαν τις επόμενες δεκαετίες σε μια βαθύτερη επιστημονική διερεύνηση της αρχικής υποψίας για τον ρόλο των μικροβίων στις ψυχικές ασθένειες. Τα αίτια αυτής της παραγνώρισης ήταν και παραμένουν τόσο ιδεολογικά όσο και αμιγώς επιστημονικά: πώς ήταν δυνατόν ένας ασήμαντος μικροοργανισμός να μπορεί να επιδρά, και μάλιστα καταστροφικά, στην άυλη ανθρώπινη ψυχή;

Από την άλλη, η άνοδος της φροϊδικής ψυχανάλυσης και η σημαντική επιρροή που άσκησε στην ψυχιατρική σκέψη και πρακτική κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα λειτούργησαν ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη πιο «σκληρών» νευροβιολογικών εξηγήσεων. Επιπρόσθετα, η ανακάλυψη της δομής και της λειτουργίας του DNA στα τέλη της δεκαετίας του '50 οδήγησε αρκετούς ερευνητές στην αναζήτηση των «γονιδίων της τρέλας» που, όπως υπέθεταν τότε, καθορίζουν μονομερώς τη γένεση των περισσότερων ψυχιατρικών παθήσεων.

Επρόκειτο για ένα νέο και εξαιρετικά γόνιμο πεδίο έρευνας των κληρονομικών παραγόντων οι οποίοι, υπό ορισμένες συνθήκες, δηλαδή σε στενή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, καθορίζουν την εκδήλωση ορισμένων ψυχασθενειών. Σύντομα όμως έγινε σαφές ότι τα γονίδια από μόνα τους δεν επαρκούν για να εξηγήσουν το σύνολο της ψυχοπαθολογικής συμπεριφοράς: ο μονοωογενής δίδυμος αδελφός ενός σχιζοφρενούς έχει, όπως διαπίστωσαν, μόνο 50% πιθανότητα να εκδηλώσει αυτή την ασθένεια!

Η προέλευση της τρέλας

Επί δεκαετίες, η δυνατότητα να ευθύνονται ορισμένες μικροβιακές μολύνσεις για την εκδήλωση κάποιων ψυχικών διαταραχών και νευρολογικών παθήσεων αγνοήθηκε και υποτιμήθηκε συστηματικά από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Τα πράγματα άρχισαν κάπως να αλλάζουν όταν το 2004 ο Alan S. Brown, ερευνητής ψυχίατρος που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Columbia των ΗΠΑ, ανέλυσε συστηματικά δείγματα αίματος που είχαν συλλεγεί από το 1959 μέχρι το 1966.

Τα δείγματα αίματος προέρχονταν από 189 έγκυες γυναίκες, οι 64 από τις οποίες είχαν αποκτήσει ένα παιδί το οποίο κατόπιν αποδείχτηκε ότι ήταν σχιζοφρενικό. Από τις γυναίκες αυτές είχαν πάρει δείγματα αίματος κατ' επανάληψη σε όλη τη διάρκεια της κύησης, γεγονός που επέτρεψε στον Brown να ελέγξει αν και σε ποια φάση της κύησης είχαν μολυνθεί από τον ιό της γρίπης.

Ιδού πώς περιγράφει ο ίδιος τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας: «Αποδείξαμε ότι αν η μόλυνση από τον ιό της γρίπης επερχόταν κάπου στα μέσα της κύησης, τότε ο κίνδυνος να εκδηλωθεί κατόπιν σχιζοφρένεια στο παιδί ήταν τρεις φορές μεγαλύτερος. Αντίθετα, αν η μόλυνση συνέβαινε κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, τότε ο κίνδυνος αυξανόταν κατά επτά φορές».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Brown, σε προγενέστερη έρευνα που είχε πραγματοποιήσει το 2001, είχε ανακαλύψει ότι όλα τα παιδιά που είχαν γεννηθεί από μητέρες που είχαν προσβληθεί από τον ιό της ιλαράς, κατά τη μεγάλη επιδημία ιλαράς του 1946 στις ΗΠΑ, είχαν δέκα φορές μεγαλύτερη πιθανότητα από τα άλλα παιδιά να εκδηλώσουν κάποια μορφή σχιζοφρένειας! Στις μέρες μας ευτυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι εμβολιάζονται εγκαίρως κατά της ιλαράς, συνεπώς οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η μόλυνση από αυτόν τον ιό είναι πλέον ελάχιστοι.

Ο συσχετισμός

Μολονότι οι πιο πειστικές μέχρι στιγμής αιτιακές συσχετίσεις μεταξύ μόλυνσης από ιούς ή παράσιτα (π.χ. Toxoplasma gondii, χλαμύδια της πνευμονίας, κ.ά) και εκδήλωσης κάποιας ψυχικής νόσου αφορούν κυρίως τη σχιζοφρένεια, διάφορες άλλες έρευνες δείχνουν μια ανάλογη σχέση των παθογόνων μικροοργανισμών με διάφορες ψυχιατρικές ή νευρολογικές ασθένειες (αυτισμός, μανιοκατάθλιψη, ακόμη και νόσος του Αλτσχάιμερ). Βέβαια, όλοι οι μέχρι σήμερα γνωστοί συσχετισμοί των μολύνσεων από μικροοργανισμούς ή ιούς με κάποιες ψυχικές διαταραχές δεν μας επιτρέπουν ακόμη να αποφασίσουμε με οριστικό τρόπο αν και σε ποιες περιπτώσεις οι πρώτες οδηγούν υποχρεωτικά και γραμμικά στις δεύτερες.

Γι' αυτή την προσωρινή αβεβαιότητα ευθύνεται όχι μόνο η ελλιπέστατη μελέτη αυτών των φαινομένων αλλά και η συνειδητοποίηση του αποφασιστικού ρόλου του ανοσοποιητικού μας συστήματος σε αυτά τα φαινόμενα. Οπως προκύπτει από διάφορες έρευνες, η δημιουργία ορισμένων νευροψυχολογικών διαταραχών πιθανά να μην οφείλεται τόσο στην εισβολή παθογόνων μικροοργανισμών όσο στην ανεπαρκή και ενίοτε ανακριβή απάντηση του ανοσοποιητικού μας συστήματος σε αυτή την εισβολή!

Αν, όπως δείχνουν οι μέχρι σήμερα έρευνες, αποδειχτεί πράγματι ότι άμεσα υπεύθυνοι για τις βλάβες του εγκεφαλικού ιστού των εμβρύων δεν είναι τόσο οι παθογόνοι μικροοργανισμοί όσο οι εγγενείς και ανακριβείς απαντήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος κατά την κύηση του εμβρύου, τότε η προτροπή των αμερικανικών Κέντρων Πρόληψης και Ελέγχου Ασθενειών (Centers for Disease Control and Prevention) σε όλες τις εγκυμονούσες γυναίκες να εμβολιάζονται κατά του ιού της γρίπης ίσως αποδειχτεί καταστροφική. Αλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο επικίνδυνη μπορεί να αποδειχτεί για την υγεία του πληθυσμού η ανεπαρκής γνώση αυτών των φαινομένων αλλά και η ελλιπής χρηματοδότηση των σχετικών ερευνών.