Στην Ελλάδα οι ελπίδες για τη σκλήρυνση κατά πλάκας

απο ΤΑ ΝΕΑ  25/9/2010

Τίποτα στο μπεζ κτιριακό συγκρότημα μεθέα τον Πατραϊκό Κόλπο δεν μαρτυρά ότιστο εσωτερικό του πραγματοποιούνται έρευνες αιχμής που, αν όλα πάνε καλά, θα αναβαθμίσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη. Στο ισόγειο, σε τρεις εργαστηριακές αίθουσες που δεν ξεπερνούν τα 150 τετραγωνικά μέτρα, δέκα επιστήμονες επιδίδονται σε μίακούρσα «πρωτοπορίας» για να φτιάξουνδύο φάρμακα: ένα που θα θεραπεύει τη σκλήρυνση κατά πλάκας και ένα που θα ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση μέσω ειδικού αυτοκόλλητου επιθέματος. Και τα δύο ερευνητικά εγχειρήματα θεωρούνταιιδιαίτερα σπάνια στη χώρα μας και διεθνώς πρωτοποριακά. 

Με το που ανοίγει η πόρτα του εργαστηρίου, ο επικεφαλής της προσπάθειας καθηγητής Χημείας του Πανεπιστημίου Πατρών δρ Ιωάννης Ματσούκας, βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών, διακρίνεται να συζητά με τη γραμματέα του: κανονίζουν τις τελευταίες λεπτομέρειες για την αποστολή της ερευνητικής ομάδας σε συνέδριο στη Δανία, όπου θα προβούν σε ανακοινώσεις για τα τελευταία επιτεύγματά τους. Στο βάθος, ανάμεσα σε παράξενα μηχανήματα και φιάλες αντιδράσεων, ένα μέλος της ομάδας επεξεργάζεται δεδομένα στον υπολογιστή του. «Σε λίγες μέρες φεύγουμε για Κοπεγχάγη, στο 31ο Πανευρωπαϊκό Πεπτιδικό Συνέδριο», λέει ο καθηγητής, που άρχισε να ασχολείται με τη θεραπεία της σκλήρυνσης κατά πλάκας το 1993, όταν ένα μέλος της ερευνητικής του ομάδας είχε προσβληθεί από την ασθένεια. «Ηταν η αδελφή μου, η Ελισάβετ, βιολόγος - διδάκτωρ Χημείας, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών για την έρευνα στην ασθένειά της. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο κίνητρο για εμένα, όχι μόνο για την αδελφή μου, αλλά και για πολλούς νέους ανθρώπους που προσβάλλονται από την ασθένεια στην πλέον παραγωγική τους ηλικία». 

«Χάρη στην Ελισάβετ». Καθ΄ όλη τη διάρκεια των ερευνών του, ο καθηγητής ενημερώνει την αδελφή του για την πρόοδο των πειραμάτων και τα επόμενα βήματα, επιστημονικά και οργανωτικά. Υπάρχει μία πίεση από την κοινωνία να πάμε σε κλινικές δοκιμές το ταχύτερο δυνατόν. «Χάρη στην Ελισάβετ αυτήν τη στιγμή γίνεται μια πρωτοποριακή έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο», λέει ο κ. Ματσούκας και επισημαίνει ότι το εγχείρημα αυτό χρηματοδοτείται με 1,5 εκατομμύριο ευρώ- το μεγαλύτερο ποσό που έχει δοθεί σε Ελληνική Ερευνητική Ομάδα στον συγκεκριμένο τομέα- από ελληνική φαρμακοβιομηχανία, που έχει προχωρήσει σε επενδύσεις για την έρευνα και στο αντιυπερτασικό φάρμακο. 

Το καλοκαίρι του 1993 ο καθηγητής Ματσούκας ανέθεσε σε φοιτητές του να αρχίσουν την έρευνα για τη σκλήρυνση κατά πλάκας και να συνθέσουν πεπτίδια, ουσίες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή φαρμάκου. «Ηταν δύο τεταρτοετείς φοιτητές του Τμήματος Χημείας από το Μεσολόγγι: ο Θεόδωρος Τσέλιος και ο Σπύρος Δεράος συνέθεσαν τα πρώτα πεπτίδια στα πλαίσια της έρευνας που είχα ξεκινήσει. Τα στείλαμε στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ στον καθηγητή Βιοχημείας και Ανοσολογίας κ. Δημήτριο Μόνο και εκεί για πρώτη φορά είδαμε με προκλινικά πειράματα σε πειραματόζωα ότι υπάρχει θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ετσι έγινε η αρχή μιας ιστορίας που προσωπικά ονομάζω “εθνικό στόχο”, καθώς μπορεί να αποφέρει δισεκατομμύρια ευρώ στην Ελλάδα και ανάπτυξη στη χώρα, κυρίως όμως να σώσει χιλιάδες ζωές. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η κοπαξόνη, μία ουσία για τη σκλήρυνση κατά πλάκας που παράγεται στο Ισραήλ, υπολογίζεται ότι τους εξασφαλίζει περίπου 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο». 

Δεκαεπτά χρόνια αργότερα και ύστερα από δεκάδες συνθέσεις και εκατοντάδες βιολογικές δοκιμές, ο «εθνικός στόχος» του κ. Ματσούκα έχει αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά. Στο ισόγειο του συγκροτήματος του Επιστημονικού Πάρκου Πατρών, όπου στεγάζεται το εργαστήριο της ΕLDRUG (Ελλάς + Φάρμακα), του τεχνοβλαστού που αξιοποιεί επιστημονικά δεδομένα από τις έρευνες του Πανεπιστημίου Πατρών, η δεκαμελής ομάδα ερευνητών έχει πλέον καταλήξει στο ισχυρότερο όπλο για να πολεμήσουν τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Το όνομα αυτού ελμυελίνη- από το Ελλάς και την ουσία του εγκεφάλου μυελίνη, η οποία θεωρείται το κλειδί που ξεκλειδώνει τον μηχανισμό της ασθένειας. 

Αυτοάνοση ασθένεια. Οπως εξηγεί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών, η σκλήρυνση κατά πλάκας οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος καταστρέφουν τμήματα των πρωτεϊνών της μυελίνης. 

«Νομίζουν ότι επιτίθενται σε μικρόβια που έχουν εισβάλει στον οργανισμό. Ομως αντί για μικρόβια καταστρέφουν τμήματα της συγκεκριμένης ουσίας του εγκεφάλου. 

Με την ελμυελίνη που φτιάξαμε στο εργαστήριο θέλουμε να ξεγελάσουμε και να σταματήσουμε τη συντονισμένη επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος στη μυελίνη. 

Ετσι το ανοσοποιητικό σύστημα δεν θα επιτίθεται στον εαυτό του- εξ ου και ο χαρακτηρισμός ως αυτοάνοση ασθένεια», λέει ο κ. Ματσούκας. 

Ωστόσο, για να καταλήξει η συγκε

Στο Επιστημονικό Πάρκο Πατρών ομάδα ερευνητών έχει καταλήξει στοισχυρότερο όπλο κατά της ασθένειας που προσβάλλει ανθρώπους στηνπαραγωγική τους ηλικία

κριμένη ουσία στα ράφια των φαρμακείων, υπάρχει ακόμα δρόμος που μπορεί να διαρκέσει από τέσσερα έως επτά χρόνια, αν όλα πάνε καλά. Σε πρώτη φάση πρέπει να ολοκληρωθούν οι τοξικολογικές μελέτες, ενώ αμέσως μετά να υποβληθεί ο φάκελος, για έγκριση κλινικών δοκιμών στους διεθνείς αρμόδιους οργανισμούς φαρμάκων όπως ο αμερικανικός FDΑ και ο ευρωπαϊκός ΕΜΕΑ. 

Τα σημάδια είναι πολύ θετικά. Σε δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν σε πειραματόζωα από συνεργάτες του κ. Ματσούκα, όπως η καθηγήτρια Ανοσολογίας κ. Βάσω Αποστολοπούλου στην Αυστραλία- γνωστή από τις έρευνές της για το εμβόλιο κατά του καρκίνου του μαστού-, το εργαστήριο Γενετικής στο Ινστιτούτο Παστέρ, το εργαστήριο Ανοσολογίας-Αιματολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών καθώς και το εργαστήριο Νευρολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, φαίνεται ότι τρεις διαφορετικές εκδοχές της ελμυελίνης λειτουργούν με εξαιρετικά αποτελέσματα. «Συγκεκριμένα, προστατεύουν τα πειραματόζωα από την παράλυση, ενώ συγχρόνως ρυθμίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Στόχος είναι ένα θεραπευτικό εμβόλιο», λέει ο καθηγητής.

Το εγχείρημα χρηματοδοτείται με 1,5 εκατομμύριο ευρώ- το μεγαλύτερο ποσό που έχει δοθεί σε ελληνική ερευνητική ομάδα στον συγκεκριμένο τομέα- από ελληνική φαρμακοβιομηχανία. Η επιτυχία του μπορεί να αποφέρει δισεκατομμύρια ευρώ στην Ελλάδα και ανάπτυξη στη χώρα

Κοντά στον στόχο της δημιουργίας επιθεμάτων που ρίχνουν την πίεση

Το δεύτερο ερευνητικό μέτωπο της ομάδας του καθηγητή κ. Ματσούκα έχει στραφεί κατά της υπέρτασης. «Σκεφτήκαμε την ιδέα του επιθέματος, του patch, για να γίνουμε ανταγωνιστικοί. Δεν υπάρχει παρόμοιο προϊόν σε κυκλοφορία και θα φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας που συνήθως ξεχνούν να πάρουν το χάπι τους» επισημαίνει ο καθηγητής κ. Ματσούκας, που παραδέχεται ότι στάθηκε τυχερός στην ανακάλυψη της ελσαρτάνης, της νέας δραστικής ουσίας που δοκιμάζεται στον πόλεμο κατά της υπέρτασης. «Πρόκειται για μια αριστουργηματική δομή κατοχυρωμένη με παγκόσμιες πατέντες, όπως και η ελμυελίνη, που θα δώσει μεγάλη διάρκεια δράσης. Το χάπι το παίρνεις κάθε ημέρα, ενώ το επίθεμα μπορεί να απελευθερώνει την ουσία με σταθερό ρυθμό για 24 ώρες μέχρι και 4 ημέρες δυνητικά. 

Η διαδερμική χορήγηση μιμείται μια “αργή ενδοφλέβια έγχυση”, με αποτέλεσμα να πλεονεκτεί έναντι των άλλων οδών χορήγησης αφού έχει μακρά διάρκεια δράσης και αποφεύγονται επιμέρους προβλήματα, όπως για παράδειγμα στο στομάχι» δηλώνει ο ιατρός της ομάδας, Πάνος Πλώτας. 

Δραστική και με μικρό κόστος.

Οπως αναφέρει ο κ. Ματσούκας, η ομάδα του μπορεί να συνθέσει την ελσαρτάνη μέσα σε μόλις δύο στάδια- πράγμα εξαιρετικά σπάνιο. «Ημασταν πάρα πολύ τυχεροί. Πέρα από το ότι συνθέσαμε την ουσία σε δύο κινήσεις, όταν την στείλαμε για αξιολόγηση μας ενημέρωσαν ότι είναι και εξαιρετικά δραστική. Επιπλέον έχει πολύ μικρό κόστος. 

Οι υπόλοιπες ουσίες που κυκλοφορούν στο εμπόριο φτιάχνονται σε πέντε ή δέκα στάδια, γεγονός που τις καθιστά ακριβότερες. Η δραστικότητά της μάλιστα είναι παραπλήσια και σε κάποιες περιπτώσεις μεγαλύτερη από άλλες ουσίες της κατηγορίας των σαρτανών», λέει ο κ. Ματσούκας. 

Πάνω από 3 δισ. ευρώ. Μέχρι το τέλος του χρόνου η ελσαρτάνη αναμένεται να δοκιμαστεί τοξικολογικά σε τρία είδη ζώων, ακολουθώντας το πρωτόκολλο που απαιτείται για την έγκριση κλινικών δοκιμών. Σύμφωνα με τον καθηγητή Χημείας του Πανεπιστημίου Πατρών, οι οκτώ σαρτάνες που κυκλοφορούν σήμερα στη φαρμακευτική αγορά για τη ρύθμιση της υπέρτασης μοιράζονται περίπου 21 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. «Εκτιμώ ότι με το επίθεμα θα εισρέουν στην Ελλάδα πάνω από 3 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Στην Ελλάδα είναι η πλέον προχωρημένη προσπάθεια μετατροπής της βασικής πανεπιστημιακής έρευνας σε προϊόντα τα οποία τόσο χρειάζεται η χώρα για ανάπτυξη. Χωρίς έρευνα πολύ υψηλού επιπέδου και χωρίς τη συνεργασία ομάδων αριστείας δεν θα είχαμε φτάσει ποτέ σε αυτό το σημείο», καταλήγει ο κ. Ματσούκας.