Το Ισλάμ παραλύει την Τουρκία

ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΡΑΜΦΟΥ | Κυριακή 27 Ιουνίου 2010  ΤΟ ΒΗΜΑ

Διάβασα με ενδιαφέρον και προσοχή το «Στρατηγικό βάθος» του κ. Αχμέτ Νταβούτογλου- οραματικό σχεδιασμό ενός ανθρώπου με γερμανική παιδεία και αγγλοσαξoνική μεθοδικότητα, ο οποίος κατευθύνει σήμερα την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Το βιβλίο είναι γραμμένο πριν· οι ιδέες ωστόσο παραμένουν ίδιες, εμπνεόμενες από τολμηρές επιδιώξεις, μακριά από φοβίες. Διότι με αφετηρία τα δεδομένα της παγκοσμιώσεως και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται ο συγγραφέας εκθέτει το πιστεύω του για τη διεθνή στρατηγική της Τουρκίας ως συνεχείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Στην ανάπτυξή του ο κ. Νταβούτογλου λαμβάνει υπόψη τις γεωγραφικές, ιστορικές και πολιτισμικές συντεταγμένες της πατρίδας του, περιγράφει τα πλαίσια, υποδεικνύει τις κατευθύνσεις και εντοπίζει τα προβλήματα. Το επιχειρεί επιδέξια, όμως σε ένα σημείο κρίσιμο ο στρατηγικός σχεδιασμός του οδηγείται σε στρατηγικό αδιέξοδο. Συγκεκριμένα στις σελίδες 110-116, επτά επί συνόλου 839, και υπό τον τίτλο «Το ψυχολογικό υπόβαθρο: Η διχασμένη προσωπικότητα και η ιστορική συνείδηση», επικαλούμενος το έργο του ψυχιάτρου Λενγκ «Η διχασμένη προσωπικότητα» ο συγγραφέας παρατηρεί ότι μια στρατηγική θεωρία πάσχει αφ΄ ης στιγμής το αναγκαίο ψυχολογικό υποκείμενο δεν υφίσταται και αυτό συμβαίνει όταν επέρχεται ρήξη μεταξύ του σώματος και της προσωπικότητας του ατόμου. Οσο μεγαλώνει η απόσταση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής προσωπικότητος, το άτομο μπαίνει σε κρίση με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του. 

Αντίστοιχο προς το ατομικό σώμα είναι το πεδίο της ιστορίας από την οποία αποξενώνονται οι παραδοσιοκρατούμενες κοινωνίες και αποκτούν έτσι με τη σειρά τους ψευδή προσωπικότητα. Κατά τον κ. Νταβούτογλου η Τουρκία ζει ακόμη σε συνθήκη «ανιστορισμού», πράγμα που δεν ευνοεί τη δημιουργία στρατηγικής νοοτροπίας ικανής να ενεργοποιήσει συνολικά τον δυναμισμό της κοινωνίας, αφού ορίζουν τη στρατηγική η ψυχολογική αδυναμία και μειονεκτικά αισθήματα από αρνητικές μνήμες του παρελθόντος. Το μεγαλύτερο εμπόδιο της σημερινής Τουρκίας, φρονεί, είναι «η καταδίκη της να βιώνει λόγω των θεσμικών, ιστορικών και ψυχολογικών παραγόντων, τις φθοροποιές διαδικασίες των εσωτερικών αντιφάσεων της ίδιας της χώρας». 

Το αδιέξοδο του στρατηγικού βάθους είναι ένα στρατηγικό κενό. Εάν μέγιστο εμπόδιο της Τουρκίας είναι ο ανιστορικός εαυτός, εκείνο που τον δια μόρφωσε και έφερε την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον 17ο αιώνα είναι ο ισλαμισμός. Αυτός χρειαζόταν έναν πολιτισμό εχθρικό προς τον αυτόβουλο άνθρωπο και την ιστορικότητα και αυτός απαιτεί σήμερα να γίνει εφαλτήριο για την εθνική ανάταση και πρόοδο της Τουρκίας. Είναι όμως δυνατόν το εκ πεποιθήσεως ανιστορικό τούτο παλιρροϊκό ρεύμα να διεκδικεί ρεαλιστικά τέτοιο ρόλο στον κόσμο της ιστορικότητος με αμεταρρύθμιστο τον πατροπαράδοτό του εαυτό; Πρόκειται για παραλυτικό ανιστορισμό παρεμφερή με εκείνον που ερείπωσε το Βυζάντιο, ταλανίζει τη νεότερη Ελλάδα και κρατεί σε παραζάλη επί αιώνες τους ορθόδοξους λαούς. 

Γενικόλογη στρατηγική

Στο σημείο τούτο βρίσκεται, νομίζω, το μαλακό υπογάστριο της σκέψεως του συγγραφέα. Αντιπαρερχόμενος γενικόλογα την κρίσιμη πολιτισμική και ανθρωπολογική παράμετρο του ζητήματος συρρικνώνει την κατανόηση της ιστορικότητος σε στρατηγική γεωπολιτικών όρων, που προβιβάζουν την τακτική και υποβιβάζουν το στοιχείο της διεθνούς νομιμότητος υπό συνθήκες οικουμενικής πια επικοινωνίας και συνυπάρξεως. Προκρίνει, ορθά, μια νοηματοδοτική παρέμβαση, η οποία θα εισαγάγει έλλογα στοιχεία στη σχέση της τουρκικής κοινωνίας με το παρελθόν, αλλά παραβλέπει τα εμπόδια ως προς το ίδιο το νόημα, που υψώνει διαχρονικά η τυπολατρική ισλαμοσουνιτική πνευματικότητα. Οι ψυχολογικοί διχασμοί παρατείνονται, απωθώντας τη χρονικότητα και την ιστορικότητα. Σε αυτήν την περίπτωση τη θέση του χρόνου καταλαμβάνει ως εμμονή η τυραννική μνήμη του παρελθόντος αντί οικοδομής του μέλλοντος. 

Να προσθέσω ότι όσο διαρκεί η σύγκρουση του χρονικού με το αχρονικό στοιχείο τόσο η προβληματική του στρατηγικού χώρου συναντά μεγαλύτερα εμπόδια. Ο κ. Νταβούτογλου φαίνεται να έχει μια καθαρά εδαφική αντίληψη του χώρου. Στις σελίδες του βιβλίου του βγαίνει η αγωνία ενός χώρου ασυναίρετου με τον χρόνο. Πρόκειται ακόμη για τον εδαφικό χώρο, στον οποίο προβάλλεται και προσβλέπει η ανιστορική συνείδηση. Εξ ου και ο τόπος- η ζωή του χώρου- δεν μετρά, ενώ ο ίδιος ο χώρος αντιμετωπίζεται σαν έδαφος, το οποίο κατεχόμενο καλύπτει ένα κενό ισχύος. 

Ομως ο χώρος, όπως και ο χρόνος, δεν υπάρχουν χωρίς τον άνθρωπο. Χωρίς τον άνθρωπο καταλαμβάνουμε έδαφος, για να το χάσουμε σαν τις αποικίες με τον χρόνο. Ο πολιτισμός ανοίγει τον χώρο ζωτικά σαν το γλυπτό, που μορφώνει και αναμορφώνει στην αλήθεια του αέρινα τον χώρο. Ο Αττίλας, επί παραδείγματι, κατακτούσε τα βασίλεια και υποδούλωνε τους λαούς επειδή δεν είχε τρόπο να ενώσει τον χώρο στον χρόνο· ο Αλέξανδρος, αντί να επιβάλει καθεστώτα φυσικής συνοχής και τάξεως, άνοιγε τον χώρο ιδρύοντας παιδευ τικά τις πόλεις του σαν χρονικές αρχές, ενώ η Ρώμη παρείχε δικαιώματα πολίτη σε όλους τους υπηκόους τής αχανούς της επικράτειας. 

Στην παγκοσμιωμένη πραγματικότητα των καιρών μας η επικοινωνία πολλαπλασιάζει τον χώρο σε χρόνο υπερβαίνοντας δυνητικά κάθε εδαφική διαίρεση η οποία τον φτωχαίνει. Η πολιτική σήμερα οφείλει, σαν άλλη τέχνη, να ανοίγει τον χώρο στον χρόνο, να πλάθει μορφές συν-χωρήσεως, αντί να σχεδιάζει στρατηγικές επιβολής, που διαχωρίζοντας τον χώρο από τον χρόνο θα καταντήσουν μπούμερανγκ για τους σχεδιαστές. Δεν υποτιμώ τον ρεαλισμό της δυνάμεως, αλλά σημειώνω πως η αλήθεια της υπόκειται σταθερά στο δοκιμαστήριο του χρόνου.

Αναζητώντας την ισορροπία

Αχμέτ Νταβούτογλου

Ουδείς στρατηγικός σχεδιασμός, όσο προσεκτικά και αν γίνεται, δεν θα ευοδωθεί εφόσον δεν εξισορροπεί τους εξωτερικούς με τους εσωτερικούς του όρους και δεν βασίζεται σε μια κοινωνία συμφιλιωμένη πολιτισμικά με την ιστορικότητα και την ανθρώπινη αυτονομία. Μη λησμονούμε πώς κατέληξε, τηρουμένων των αναλογιών, το ελληνικό «στρατηγικό βάθος» πριν από περίπου ενενήντα χρόνια, με παίκτες μάλιστα της ολκής ενός Ελευθερίου Βενιζέλου και με τα κεκτημένα της Συνθήκης των Σεβρών! Ο κ. Νταβούτογλου θέτει το πρόβλημα του ανιστορισμού της τουρκικής κοινωνίας και την ίδια στιγμή, προκειμένου να ενισχύσει τον διεθνή ρόλο της χώρας του, αναζητεί στηρίγματα- με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται- στους ίδιους τους συντελεστές της ανιστορικότητος: τον πολιτισμό του Ισλάμ και την οθωμανική παράδοση, στης οποίας τα πεπρωμένα ο ίδιος πιστεύει. Δυσφορεί και συγχρόνως υπολογίζει στον παράγοντα των αναχρονιστικών νοοτροπιών, εν γνώσει του ότι εκφράζουν πολιτισμικούς και ανθρωπολογικούς γορδίους δεσμούς, που δεν ξέρει κανείς πότε λύνονται και πότε σφίγγουν. Μήπως θα ήταν αποδοτικότερο ο στρατηγικός σχεδιασμός της Τουρκίας- και της Ελλάδος βέβαια- να στραφεί κατά προτεραιότητα στην υπέρβαση του ανιστορικού εαυτού της; 

Ο κ.Στέλιος Ράμφος είναι συγγραφέας και φιλόσοφος. 

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=56&artId=340223&dt=27/06/2010#ixzz0s3SulVju