Αρχαία ελληνική µουσική από το Ιράν ώς τον Καναδά

από τα ΝΕΑ

Τι κάνει έναν Ιρανό και το (καναδικό) γκρουπ του να παίζουν αρχαίες µουσικές νότες; Μήπως η γοητεία που ασκεί ένα είδος χαµένο, από το οποίο ξέρουµε λίγα και αποσπασµατικά; Οι Constantinople ανοίγουν ένα κεφάλαιο που παραµένει άγνωστο στο ελληνικό κοινό 

«Mε λόγια αιθέρια θα αρχίσω / πως συζητούσα µε την Αφροδίτηονειρεύτηκα / εµπρός λύραθεϊκή, µε τη φωνή σου µίλησέ µου...». 

Δεν είναι λίγες οι φορές πουέχουµε τραγουδήσει στίχους της Σαπφούς... 

Το «Κέλοµαι σε Γογγύλα» στον δίσκο ορόσηµο του Μάνου Χατζιδάκι «Μεγάλος Ερωτικός», µε τη φωνή της Φλέρυς Ντανωνάκη, διαµόρφωσε γενιές. Χρόνια αργότερα και πάλι οι στίχοι της αρχαίας ποιήτριας, µέσω των εξαιρετικών µεταφράσεων του Οδυσσέα Ελύτη θα µας έδιναν µερικά από τα ωραιότερα τραγούδια των τελευταίων χρόνων στον δίσκο «Γρήγορα η ώραπέρασε» (Ξυδάκης, Αρβανιτάκη). Και δεν είναι οι µόνοι. 

Οι στίχοι της είναι εκεί(µεταφράσεις κυκλοφορούν σε όλο τον κόσµο), αλλά τα µουσικά ντοκουµέντα που θα µας έδιναν πλήρη εικόνα για το είδος της µουσικής που συνόδευε τους στίχους είναι λίγα. Τα (µουσικά) θραύσµατα που έχουν αποκωδικοποιηθείκαι «µεταφραστεί» σε σύγχρονη µουσική γλώσσα µάς δίνουν µια εικόνα, αλλά δεν είναι πλήρης. 

Γι’ αυτό καιη αρχαία ελληνική µουσική – κατά τηνερευνήτρια συγγραφέα Α. J. Neubecker ξεκινάει από την εποχή της εµφάνισηςτης ελληνικής λογοτεχνίας και φτάνει µέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα – ενώ µας έχει αφήσει πλούσιο υλικό ως προςτο τελετουργικό κοµµάτι (έχουµεπολλές µαρτυρίες για γιορτές, χορούς,ήθη κ.λπ.), παραµένει σε ένα µεγάλο µέροςτης προς εξερεύνηση. 

Ισως γι’ αυτό µας έκανε τόση εντύπωση η συναυλία που έδωσε το γκρουπ Constantinople (από τον Καναδά) µετη Σαβίνα Γιαννάτουκαι τη Γιώτα Φέστα στην Αθήνα. Σύγχρονεςσυνθέσεις, φωνητικοίκαι µουσικοί αυτοσχεδιασµοί και τραγούδια πουβασίστηκαν σε σπαράγµατα αρχαίας ελληνικήςµουσικής, µελοποιηµένηΣαπφώ αλλά και αναγνώσεις ποιηµάτων της. Οι πολυβραβευµένοι (και πολυταξιδεµένοι) 

Constantinople ιδρύθηκαν από τον Ιρανό Κία Ταµπασιάν, µόνιµο κάτοικο Κεµπέκ, που παίζει σιτάρ και είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής. 

Oι µελέτες για το θέµα αρχαία ελληνική µουσική είναι πολλές, αλλά η δισκογραφία που στηρίζεται σε συγκεκριµένα µουσικά ντοκουµέντα δεν είναι µεγάλη. Ο (συνθέτης και ερευνητής) Χριστόδουλος Χάλαρης ασχολήθηκε παλαιότερα µε την αρχαία ελληνική και (κυρίως) τη βυζαντινή, που δεν θεωρείται παρά συνέχειά της. Καθώς και η παρασηµαντική, δηλαδή η σηµειογραφία της βυζαντινής µουσικής και αργότερα της παραδοσιακής, βασίζεται στην αρχαία ελληνική γραφή. Ισωςκάπως έτσι να φτάνουµε και στην πατρίδα του Κία, το Ιράν. 

Πώς όµως έφτασε µέχρι την αρχαία ελληνική µουσική και τη Σαπφώ; 

Ο Κίαµε κοιτάζει καλά καλά. «Μα η Σαπφώ (λέει λιγάκι απορηµένος) είναι από τις πιο γνωστές ποιήτριες στον κόσµο. Εγώ έχω ασχοληθεί µε την αρχαία ελληνική µουσική και κάποια στιγµή άρχισα να διαβάζω και Σαπφώ. Με µάγεψαν η ποίησή της και η προσωπικότητά της. Ηταν δασκάλα, ποιήτρια, µουσικός, πολύ πιθανώς να τραγουδούσε κιόλας – γιατί, ξέρετε, το κοµµάτι ποίηση και µουσική στην αρχαία Ελλάδα ήταν σχεδόν ένα.Ετσι ξεκίνησε η ιστορία... Το βρήκα ενδιαφέρον να βάλω µουσική σε µερικά από τα ποιήµατά της». 

Ο Κία καιο αδελφός του,ο Ζία Ταµπασιάν που παίζεικρουστά, γεννήθηκαν στο Ιράνκαι έµειναν εκείµέχρι τα πρώτατους εφηβικάχρόνια. Από το 1990 είναι µόνιµοι κάτοικοι Κεµπέκ στον Καναδά, που έγινε η δεύτερη πατρίδα τους. Στο Κεµπέκ συνέχισαν να παίζουν και να µελετούν µουσική (ο Κίαέχει δίπλωµα σύνθεσης) και παράλληλα να ερευνούν τις µουσικές ρίζες τους, που σιγά σιγά απλώνονταν και έβρισκαν τις ρίζες άλλων λαών. Αυτό είναι άλλωστε το χαρακτηριστικό τωνConstantinople που ταξιδεύουν διαρκώςκαι έχουν «συνεργάτες» µουσικούς και τραγουδιστές από όλατα µέρη τηςΓης: στηρίζονται στην έρευνα και την ανάδειξη µουσικών παραδόσεων και γλωσσών. Από την αρχαιότητα, τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση, στις παραδόσεις της Μεσογείου, της Ανατολής, της Αµερικής.Και το επίκεντρο πάντοτε είναι η ποίηση.. 

Γιατί;

Ποίηση και µουσική είναι πάραπολύ κοντά. Η ποίηση εκφράζει το βαθύτερο συναίσθηµα ενός λαού. Είναι µια επικοινωνία πιο βαθιά και πιο ουσιαστική για να καταλάβεις έναν λαό. 

Από ό,τι ξέρω, όµως, δεν υπάρχουν πολλά µουσικά ντοκουµέντα από την αρχαία ελληνική µουσικήκαι την εποχή της Σαπφούς. 

Υπάρχουν κάποι α σπαράγµατα,τα οποία δουλεύουνοι µουσικολόγοι. 

Λίγα πράγµατα, αλλάαρκετά για να µας εµπνεύσουν νακάνουµε τις δικές µας συνθέσεις. Τα τελευταία δέκα χρόνια, πάντως, βλέπω µια πιο συστηµατική ενασχόληση των µελετητών µε αυτό στο εξωτερικό. 

Τι σας άρεσε στην αρχαία ελληνική µουσική; 

Κάποια µουσικά patterns µούφάνηκαν πάρα πολύ όµορφα.Σε ορισµένα σηµεία είναι κοντά στο πεντατονικό. 

Υπάρχει σχέση της περσικής µουσικής µε την αρχαία ελληνική; 

Υπάρχει σχέση, γιατί είναι και οι δυο βασίζονται σε αρχαίες ελληνικές κλίµακες. Βέβαια, εµείς στην Περσία δεν έχουµε ντοκουµέντα από τηναρχαιότητα. Εχουµε από τον 12οαιώνα κι έπειτα και η αλήθεια είναι ότι µοιάζουν πολύ µε τη βυζαντινή µουσική. 

«Η περσική µουσική βασίζεται σε αρχαίες ελληνικές κλίµακες. Βέβαια, εµείς στην Περσία δεν έχουµε ντοκουµέντα από την αρχαιότητα»

Η αυτονόµηση των ήχων...

Η µουσική στην αρχαία Ελλάδα είχε ευρύτερη έννοια από το σύγχρονο όρο. Την τέχνη αυτή την πρόσφεραν στους ανθρώπους οι Μούσες και τουλάχιστον την πρώτη περίοδο (οµηρικά έπη) θεωρούνταν ενότητα λόγου, ήχου και κίνησης. Από τα τρία αποχωρίστηκε πρώτα η κίνηση. Η αυτονόµηση των ήχων άρχισε από τον 6ο αιώνα µε τις συνθέσεις για αυλό και ολοκληρώθηκε στο δεύτερο µισό του 5ου αιώνα, παρότι ακόµη και τότε θεωρούνταν νεωτερισµός (ο Πλάτων αντιµετώπιζε το θέµα αρνητικά).